डाक्टरले चल्न दिँदैनन् कोशीमा एनआईसीयू, अढाई करोडको उपकरणमा माकुराको जालो

विराटनगर । सुनसरीका विजयकुमार झाले प्रसूतिका लागि बुहारीलाई विराटनगरको कोशी अस्पताल ल्याए । तर, पेटभित्र बच्चा असामान्य अवस्थामा रहेकाले जन्मिएपछि समस्या हुनसक्ने र एनआईसीयूमा राख्नुपर्ने हुनसक्छ भन्दै चिकित्सकले प्रसूति गराउन मानेनन् । १ दिनपछि नोबेल शिक्षण अस्पताल रेफर गरिदिए ।

‘जन्मिएपछि बच्चालाई एनआईसीयूमा राख्नुपर्ने हुनसक्छ । यहाँ एनआईसीय छैन । नोबेल लैजानुस् भनेर चिकित्सकले भने,’ झा भन्छन्, ‘उपचार सहज हुन्छ भनेर बुहारीलाई सरकारी अस्पताल ल्याइयो । तर, प्रसूति गराउनै मानेनन् । एनआईसीयू नभएको बहाना बनाएर बाहिर पठाइदिए ।’ कोशीका चिकित्सकले बिरामीलाई पूरै बेवास्ता गरेको गुनासो उनको छ ।
…

उदयपुरको गाईघाटका मोहनबहादुर राउतले एनआईसीयूमा राख्नुपर्ने भएपछि केही दिनअघि जन्मिएका नातिलाई कोशी ल्याए । तर, त्यहाँ एनआईसीयू नै थिएन । ‘एनआईसीयूको सेवा नभएको भन्दै अस्पतालले भर्ना लिएन । नातिलाई कहाँ राखौं र कसो गरौं भनेर तनाव भयो,’ उनी भन्छन्, ‘निजी अस्पतालमा १ दिनको २० देखि २२ हजार रूपैयाँसम्म खर्च हुने रहेछ । त्यहाँमाथि चिकित्सकले कम्तीमा ९ दिन एनआईसीयूमा राख्नुपर्छ भनेका थिए ।’

राउतले त्यत्रो पैसा खर्च गरेर नातिको उपचार गराउने अवस्था आफ्नो नभएको गुनासो गरे । कोशीमा एनआईसीयू भएको भए उनले नातिको निःशुल्क उपचार गराउन पाउने थिए । पारिवारिक आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाले अर्काको बनीबुतो गरेर जीविकोपार्जन गर्दै आएका उनले पैसा अभावमा नातिको उपचार गराउन नपाएको दुःखेसो पोखे ।
…

कोशीमा एनआईसीयूको सेवा नपाउने झा र राउत मात्रै हैनन् । एनआईसीयू आवश्यक पर्ने शिशु लिएर दैनिक ५/७ जनासम्म आउँछन् । तर, कसैले पनि सेवा पाउँदैनन् । कोशी प्रदेशकै सबैभन्दा ठूलो सरकारी स्वास्थ्य संस्था कोशी अस्पतालमा शिशुको उपचार गराउने एनआईसीयू सञ्चालन नहुन् दुःखद् हो ।

जन्मिएको २८ दिनभित्र स्वास्थ्यमा समस्या आए शिशुलाई एनआईसीयूमा राखेर उपचार गर्नुपर्ने चिकित्सक बताउँछन् । सरकारी अस्पतालको एनआईसीयूमा शिशुको उपचार गराउँदा पैसा लाग्दैन । नवजात शिशु कार्यक्रमअन्तर्गत सरकारले निःशुल्क उपचारको व्यवस्था मिलाएको छ ।

उपचारबापत लाग्ने पैसा सरकारले अस्पताललाई उपलब्ध गराउँछ । तर, कोशीमा एनआईसीयू सञ्चालनमै छैन । चल्न नदिन डाक्टरकै समूह सक्रिय छ ।

‘कोशी अस्पतालमा एनआईसीयू हुँदा निःशुल्क उपचार गर्नुपर्छ । त्यहाँ एनआईसीयू चल्न नदिएर शिशुलाई निजीमा पुर्याउँदा चिकित्सकलाई राम्रो आम्दानी हुन्छ । आम्दानी गुम्ने डरले चिकित्सकले नै कोशीमा एनआईसीयू चल्न दिँदैनन् ।’

एनआईसीयू चलाउन बच्चा विभागले चासो दिनुपर्ने कर्मचारी बताउँछन् । त्यहाँका चिकित्सक विभिन्न निजी क्लिनिक र अस्पतालमा काम गर्छन् । संघीय सरकार मातहतको कोशीमा एनआईसीयू सञ्चालन भएमा निजीबाट हुने आम्दानी गुम्ने डर रहेकाले सरकारी अस्पतालमा एनआइसीयू चलाउन नमानेका हुन् ।

‘कोशीमा एनआईसीयू हुँदा निःशुल्क उपचार गर्नुपर्छ । निजीमा पुर्याउँदा चिकित्सकलाई राम्रो आम्दानी हुन्छ,’ अस्पतालका एक कर्मचारीले भने, ‘त्यही भएर बालरोग विशेषज्ञहरु कोशीको एनआईसीयू सञ्चालनमा बाधक बनिरहेका छन् । एनआईसीयू चल्न नदिन गिरोह नै सक्रिय छ ।’

‘बिचौलिया र स्वार्थ समूहसँगको मिलेमतोकै कारण अस्पताल विकास समिति र प्रशासनले एनआईसीयू सञ्चालनमा चासो दिएको छैन । कोशीमा एनआईसीयू चल्न नदिनेमध्ये एक हुन्, बच्चा विभागका प्रमुख डा. रामनारायण चौधरी । डा. चौधरी निजी स्वास्थ्य संस्थामा पनि काम गर्छन् ।’

बिचौलिया र स्वार्थ समूहसँगको मिलेमतोकै कारण अस्पताल विकास समिति र प्रशासनले पनि सञ्चालनमा चासो दिएको छैन । कोशीमा एनआईसीयू चल्न नदिनेमध्ये एक हुन् बच्चा विभागका प्रमुख डा. रामनारायण चौधरी । डा. चौधरी निजी स्वास्थ्य संस्थामा काम गर्छन् । यस विषयमा उनले कुरै गर्न चाहेनन् । ‘अस्पतालमै भेटौं न । अनि कुरा गर्छु,’ टेलिफोनमा उनले भने, ‘मलाई अहिले कुरा गर्ने समय छैन । यो विषयमा म केही बोल्दिन ।’

महेश भट्टराई नेतृत्वको अस्पताल विकास समितिले १ वर्षअघि नै ५ बेडको एनआईसीयू सञ्चालनको तयारी गरेको थियो । विस्तार गरेर पछि १० बेडको बनाउने योजना थियो । २०८० असारमा उक्त समितिको कार्यकाल सकिएपछि त्यो कुरा त्यत्तिकै सेलायो । त्यसपछि लाखौंका उपकरण प्रयोगविहीन छन् । भट्टराई नेतृत्वको समितिले स्वास्थ्य मन्त्रालयसँग स्वास्थ्यकर्मी र चिकित्सकको दरबन्दी माग गर्दै एनआईसीयू सञ्चालनको प्रक्रिया अघि बढाएको थियो ।

एनआईसीयू सञ्चालनका लागि करिब १० लाख रूपैयाँ खर्च गरेर कोठा मर्मत गरिएको थियो । ‘उपकरणहरु सबै व्यवस्थापन गरेर कोठा मर्मत गरियो । प्राविधिक र विज्ञमार्फत उपकरण जडान गरेर एनआईसीयू सञ्चालन गर्न मात्रै बाँकी थियो,’ विकास समितिका पूर्वसदस्य मुकेश बुढाथोकी भन्छन्, ‘कार्यकाल सकिएका कारण हामीले त्यो काम गर्न भ्याएनौं । अहिले के हुँदैछ थाहा छैन ।’

अस्पतालबाट भट्टराई नेतृत्वको समिति बिदा भएपछि डा. फरवार्ड सिलवालको नेतृत्वमा नयाँ विकास समिति आयो । समितिले गोविन्द मिश्रलाई बायोमेडिकल इन्जिनियर नियुक्त गर्यो । तर, चिकित्सक र स्टाफ नर्सको अभाव देखाउँदै १ वर्षसम्म एनआईसीयू भने सञ्चालनमा ल्याइएको छैन ।

अढाई करोडको उपकरण बेवारिसे

एनआईसीयू सञ्चालन नहुँदा अढाई करोड बढीका उपकरण बेवारिसे बनेका छन् । एनआईसीयू कक्ष सञ्चालन गर्ने भनिएको कोठामा ताल्चा लगाएर राखिएका उपकरण माकुराको जालोले ढाकेको छ ।

लुथरन समाज सन्थाल ग्रुपले ४८ लाख बराबरका भेन्टिलेटरका सामान उपलब्ध गराएको थियो । एनआईसीयू बेड, भेन्टिलेटर, सिरिन्ज पम्प, फोटोथेरापी मेसिनलगायतका उपकरण माकुराको जालो र खियाले ढाकेको देख्न सकिन्छ ।

‘डाक्टरले नै कोशी अस्पतालमा एनआईसीयू चल्नै दिँदैनन् । चलाउन खोज्दा यो वा त्यो बहानामा अवरोध गर्छन् । एनआईसीयू नहुँदा गरिब र विपन्न वर्गका शिशुलाई महँगो मूल्य तिरेर उपचार गराउन सर्वसाधारण बाध्य छन् ।’

प्रयोगमा नआउँदा मेसिनरी औजार बिग्रिने अवस्थामा पुगेका छन् । सबै तयारी हुँदा पनि अस्पताल प्रशासन र विकास समितिले दक्ष जनशक्तिको अभाव देखाउँदै एनआईसीयू सञ्चालनमा आनाकानी गरिरहेका छन् । डाक्टरको समूह चल्नै नदिन लागेको छ । चलाउन खोज्दा यो वा त्यो बहानामा उनीहरुले नै अवरोध गर्ने गरेको एक कर्मचारीले बताए ।

कोशीमा एनआईसीयू नहुँदा गरिब र विपन्न वर्गका शिशुलाई महँगो मूल्य तिरेर उपचार गराउन सर्वसाधारण बाध्य रहेको उपभोक्ता अधिकारकर्मी उत्तम ढुंगेलले बताए । ‘भौतिक संरचनादेखि उपकरण सबै तयारी अवस्थामा हुँदा पनि एनआईसीयू सञ्चालन नगर्नु दुःखद् हो । कोशीमा बिचौलिया र स्वार्थ समूहको जगजगी छ,’ उनले भने, ‘बिचौलियाको सञ्जाल तोड्न नसके अस्पताल सकिन्छ । अस्पतालभित्रकाले नै बिचौलियाको काम गरिरहेका छन् ।’

विकास समिति र अस्पताल प्रशासनले बिचौलियासँग मिलेर एनआईसीयू सञ्चालन नगरेको ढुंगेल बताउँछन् । ‘कोशी अस्पतालमै मेसु (मेडिकल सुपरिटेन्डेन्ट) भइसकेका डा. रोशन पोखरेल अहिले स्वास्थ्य मन्त्रालयको सचिव छन् । मेसु भइसकेर मन्त्रालय र स्वास्थ्य सेवा विभागमा पुगेका धेरै जना अस्पतालको दुरवस्थाका बारेमा जानकार छन् । तर, ठाउँमा पुगेर पनि उनीहरुले अस्पताललाई सुधार्न चाहेनन्,’ ढुंगेल भन्छन् ।

उनका अनुसार दलका नेता, विकास समिति, कर्मचारी र चिकित्सकले अस्पताललाई दुहुनो गाईजस्तो बनाएका छन् । ‘अस्पतालमा ३२ देखि ४० बेडको आईसीयू सञ्चालन गर्न सकिन्छ । तर, उपकरण सबै थुपारेर राखिएको छ,’ उनले भने ‘सुधार गरेर सरकारी अस्पताललाई व्यवस्थित गर्नेतर्फ उनीहरु लागेकै छैनन् । बरु अस्पतालभित्र बसेर बिचौलियाको काम गरिरहेका छन् ।’

एनआईसीयू चल्न नदिन जनशक्ति अभावलगायतका अनेक बहानाबाजी डाक्टरले गर्छन् । स्वार्थपूर्ण हिसाबले काम गरिरहेको विकास समिति विभिन्न विवाद र अनियमिततामा मुछिएको छ । अति आवश्यकीय सेवा सञ्चालनमा बेवास्ता गरिरहेको छ । सरकारी अस्पताल धराशायी र अस्तव्यस्त बन्दै गएसँगै बिरामीले सहज उपचार पाउन छाडेका छन् ।

कोशीका निमित्त मेसु डा. रविनराज सिंहले अस्पतालसँग १० देखि १२ बेडको एनआईसीयू चलाउने क्षमता रहेको बताए । तर, दक्ष जनशक्ति अभाव रहेका कारण सेवा सञ्चालन गर्न नसकिएको उनको जिकिर छ । ‘संरचना र उपकरण तयारी अवस्थामा छ । तर, जनशक्ति छैनन्,’ डा. सिंहले भने ।

अस्पतालको मेडिकल रेकर्ड अधिकृत गोविन्द कटुवालका अनुसार कोशीमा दैनिक २५ देखि ३० जनासम्म बच्चा जन्मन्छन् । दैनिक १ सय ५० जनासम्म गर्भवतीहरु चेकजाँचका लागि आउने उनले बताए ।